Rama de las lenguas oto-mangueanas de México
Las lenguas oto-pameas son una rama de las lenguas oto-mangueanas que incluyen lenguas de los grupos lingüísticos otomí-mazahua, matlatzinca y pamea, todos los cuales se hablan en el centro de México. Como todos los idiomas oto-mangueanos, los idiomas oto-pameanos son idiomas tonales, aunque la mayoría tienen sistemas de tonos relativamente simples. [1] A diferencia de muchas lenguas oto-mangueas que tienden a una tipología aislante, son lenguas morfológicamente complejas de encabezado con sistemas complejos de clases conjugacionales tanto para verbos como para sustantivos, y en las lenguas pameas hay patrones de suplementación muy complejos.
Clasificación Proto-lenguaje Bartholomew (1989) reconstruye cuatro vocales con contraste de nasalización para Proto-Oto-Pamean: [5]
Las reconstrucciones léxicas de Proto-Oto-Pamean de Bartholomew (1989) se dan a continuación, junto con las lenguas oto-pameas sincrónicas: [5]
Brillo inglés Proto-Oto-Pamean Otomí Matlazinca North Pame Mazahua Ocuilteco Chichimeco Chile * ʔi ʔi mi ʔei ʔiʔi mi El sangre * kʰi kʰi či-hyabi kkʰi kʰiʔi nči-hya kʰe ardilla * mi-nã minã mini meigŋ mi contar *sorbo šipʰi si sep šipʰi se jalar * kiʔHC-mʔ kʰɨʔmi kɨɨza kkeʔedn kʰɨbʔɨ nkɨbi entusiasta barbilla * kʰiHC-nʔ kʰɨni nčɨri kʰwelʔ kʔɨdʔɨ nčɨli frijoles * kʰiHC-ʔ kʰɨ čʰɨ nkʰweʔ kʰɨʔɨ čʰɨ kʰeʔ piojo * tʔo tʔoni tʔo lʔo tʔoʔo tʔo rʔo casa * tʔo-s tʔoši 'cama' tʔoši 'cena' lʔos tʔošɨ 'cama' rʔos piedra * = a hacer nto para ndo nto ro flor * = toHC-n dəni təni juntos ndəhnə ndə ro gallina * ʔoHC-n ʔəni ʔəni ʔogŋ ʔənə ʔə escuchar * ʔoHC-t ʔəde ʔəti ʔoʔ ʔərə ʔəti ʔo agua * = teh dege tawi tæ ndehe nta Rhode Island tejer *Educación física Educación física Pensilvania ppæ pis mpa Pi boca *nordeste nordeste n / A næ neʔe ši-na 'labios' ni gente * te te ejército de reserva læ teʔe ejército de reserva araña * yo-s meše maši mas meše maši toser * hola jeje hyewi 'un resfriado' hhæ jeje él un resfriado *El h el hyewi ri-tʰyæʔæ el uno * nʔa ʔna dawi nda daha la ntʔa sencillo * mʔa-tʰa ʔmatʰa bati nibia bʔatʰɨ bati caballo * pah-nʔ pʰani pari wahalʔ pʰadʔɨ bali estera de paja * pĩh-ʔ ši-mpʰĩ mpʰiwi ppẽhiʔ pʰi-ngwa Pi borracho * tĩ, * nĩ ntĩ nimi tĩʔi ni mirar *no nũ nu nnõʔo nũʔu nu 'despierta' nũʔu para atar * tõ-tʔ / cʔ tũtʔi tuncʔi 'saber' ttocʔ 'nudo' tũntʔɨ tuncʔi tucʔ 'nudo' morir * tũ tũ tuwi ttõ tũʔu tu rũ dueño *mes ʰmũ mʰu mʰõʔ ʰmũʔu mʰu mʰũ robar *Educación física pæ̃ pewi ppæ̃ Educación física Educación física ppĩ tortilla *me ʰmæ̃ mʰewi mʰæ̃ me tamal * tʰẽ-t tʰæ̃di tʰeti lʰæ̃ʔæ tʰẽʒẽ tʰenti rʔĩhi atole * tʔẽ-m tʔæ̃i tʔemi lʔæ̃ŋ tiempo el rʔĩ para asar *tiene hãši həši tiene tiene un həši hüs decir * mã-m mamá məmi mmãŋ mamá mə mamá saber *palmadita pãdi pəya ppã 'visita' paraca mpəya pã 'ver' comprar * tao-m tɔi Tami ttaogŋ tɔmɨ ejército de reserva ejército de reserva moco * mʔao-s ʔmɔši maši 'nariz' mbaos bʔɔšɨ maši 'nariz' preguntar * ʔao-nʔ ʔɔni ʔari ʔahodnʔ ʔɔnɨ ʔali ʔan intentar * cao cɔ copi cʔaoʔ sɔʔɔ co palta * cʔao-n cʔɔni cʔoni cʔaogŋ sʔɔhnɨ cʔo pararse * mʔao-mʔ ʔmɔi bʔɔbʔɨ nbohobi blanco * tʔoa-s tʔaši tʔoši ddoa tʔɔšɨ nuʔu arado * tʔoa-p tʔabi tʔopi tʔɔbi tʔopi rʔu murciélago * coa-cʔ cacʔi cocʔi čoacʔ cocʔi pie * koa gwa kwahtu Koa ngwaʔa Gu ala * hoa hwa ahora yo hoa hwaʔa no maguey * nʔoa ʔwada ddoa ʔwadɨ nlooti nʔu amargo * kʰão kʰũ čʰə kʰão kʰõʔo čʰə kʰã cantar * tãoh tũhu təwi ndão tõho tə Luna * mʔão-ʔ mbə mʔãoʔ bə mʔãʔ noche * são-m šũi šəmi são šõmɨ lšũ sã sombra * são-t / mʔ šũdi šubi sãot šõrɨ čʰubi maíz * tʰõa ejército de reserva tʰuwi lʰõa tʰõʔo tʰu maizal * nhõa-ʰm hwãhi nomi nʰõa hwãʰma nu nʰũ confesar * kõah- kʰwãni kunya kkõaho kʰwãmʔa vencer * paih-ʔmʔ pʰæʔmi papi ppahiʔ pʰæʔbʔi Educación física abandonar * hai-k / mʔ Hægi habi haigŋ Haezi habi él abandonado * hola-ai-k hyægi heči nʰiagŋ hyæzi heči Hola mano * nʔi-ai ʔyæ S.M nʔia dyʔæʔæ S.M nʔi hígado * nia ya ya 'corazón' nia ya 'corazón' bailar * nãih-mʔ nẽi nəbi nnãhiʔ nẽmʔe nəhəbi nẽheʔ a la enfermera * coi cɨ čuʔu ciʔ siʔi ci čüʔ montar a caballo * teog təge llæogŋ čəgə nde para quemar *CEO nze ceti zərə carne * nkoeHC ngə ŋgwæʔ nge Gu estrella * coeHC cə nceʔe sehe ce frío * coe cæ ce cæ sæʔæ ce či para partir madera * coe-nʔ cæni seri ccæʔædn celi čin mosca * ʔõi ʔwæ̃ ʔu ʔẽi ʔwæ ngwi ʔẽ hambre * tʰõi tʰũhu lʰõi tʰĩʰmi tʰu calabaza * mõih-ʔ mũ muhu mõhiʔ mũʔu muʰli mũhuʔ arena * mĩo-m -mũ mumi mmẽoŋ mu lleno * nĩo-t yũdi nuti næ̃ ñiʒi nuti Tres * no hyũ hyu nʰõʔ ʰñĩʔi hyu nʰũ
Referencias Wiktionary tiene una lista de formas reconstruidas en el Apéndice: Reconstrucciones Proto-Oto-Pamean
^ Arellanes, F., Carranza, L., Peón, MEC, Fidencio, V., Guerrero, A., Knapp, M. y Romero, A. Hacia una tipología tonal de las lenguas otopames. RAÍCES, 1 (2), 3. ^ Palancar, Enrique L. 2016. Oto-Pamean ^ Bartolomé, Doris. 1965. La Reconstrucción de Oto-Pamean (México). Tesis de Doctorado. Universidad de Tulane. ^ Soustelle, J., 1937. La Famille Otomi-Pame du Mexique Central. Travaux et Mémoires de l̂Institut d̂Ethnologie. París: Universidad de París. ^ a b Bartholomew, Doris A. 1989. El sistema de vocales Proto Otopamean y el desarrollo de Matlatzinca. En Mary Ritchie Key y Henry M. Hoenigswald (eds.), Etnolingüística general y amerindia: en recuerdo de Stanley Newman , 345-363. Berlín: Mouton de Gruyter.
Mazahua Central Michoacán Mazahua Otomí clásico Mezquital otomí Tilapa otomí Acazulco Otomi Highland Otomi Tenango otomí Querétaro otomí Estado de México Otomi Temoaya otomí Texcatepec otomí Ixtenco Otomi
Central Pame Pame del Norte Pame del Sur Chichimeca Jonaz
ChinantecoChiltepec-Tlacoatzintepec Tierras altas Lalana-Tepinapa Lealao Ojitlán Ozumacín Palantla Sochiapam Tepetotutla Usila
Chocho Ixcatec Mazateco Popolocan
Ixtlán Aloápam Yavesía Abejones Cajonos Zoogocho Yatzachi Yalálag Tabaá
Mixtepec Quiegolani Lapaguía Xanaguía Xánica Tlacolulita Coatecas Altas Miahuatlán Ozolotepec
Guevea Petapa Lachiguiri Quiavicuzas Chichicápam Güilá Valle occidental de Tlacolula Ocotepec extendido Albarradas Mitla Antequera Ayoquezco Quiatoni
El Alto Lachixío Papabuco Solteco
Cuicatec MixtecoAmoltepec Apoala Atatláhuca – San Miguel Ayutla Cacaloxtepec Chayuco-Jamiltepec Chazumba Chigmecatitlán Coatzospan Cuyamecalco Estetla Ixtayutla Mitlatongo-Yutanduchi Mixtepec Ñumí Nuxaá Nuyoo Peñasco Pinotepa San Miguel Piedras Silacayoapan Sindihui Sur de Puebla Soyaltepec Tidaá Tilantongo Tututepec Yoloxóchitl Zacatepec Trique
Lista de lenguas oto-mangueanas Clasificación de lenguas mixtecas Las cursivas indican lenguas extintas