Salazarese (localmente Zaraitzuko uskara ) es el dialecto vasco del Valle de Salazar de Navarra , España .
Salazarese | |
---|---|
Zaraitzuko uskara | |
Nativo de | España |
Región | Valle de Salazar , Navarra |
Extinto | (2 oradores en 2002) [ cita requerida ] |
Familia de idiomas | |
Códigos de idioma | |
ISO 639-3 | - |
Glottolog | Ninguno |
Salazarese |
En inglés también se conoce como Zaraitzu Basque, el dialecto de Zaraitzu o dialecto de Salazar; en castellano como salacenco y en vasco como Zaraitzuko euskara .
El euskera se habló en el valle de Salazar hasta la primera mitad del siglo XX; desde entonces, el número de hablantes comenzó a disminuir drásticamente . En el momento del censo lingüístico de 2002, [ cita requerida ] solo había dos hablantes nativos, ambos con edades superiores a los 85 años, y en unos pocos años los salazarese se extinguieron. [1] Sin embargo, sus características se han documentado durante los siglos XIX y XX.
A partir de la década de los 80 se ha producido un renacimiento del euskera en España. Como resultado, aproximadamente una cuarta parte de los habitantes del valle ahora hablan vasco estándar . Sería posible revivir el dialecto salazarese hasta cierto punto enseñando sus características a los hablantes de batua.
Historia
siglo 18
Se escribieron algunos textos religiosos: las doctrinas cristianas de Itzalle y Orontze [2] y los textos publicados por Satrustegi . [3] [4]
Siglo 19
Aparte de los textos más religiosos, hay una gran cantidad de trabajos de investigación importantes de Louis-Lucien Bonaparte . [5]
Pedro José Sanper tradujo el Evangelio de Mateo . [6] y José Urrutia realizaron la traducción de “Orreaga” de Arturo Campion . [7]
siglo 20
- Ziriako y Federiko Garralda escribieron varios artículos en la revista "Euskal Esnalea" en el euskera local de Zaraitzu entre los años 1911 y 1925, abarcando diferentes temas: cuentos, acertijos, pasajes, historia local, veterinaria, tradiciones y juegos para niños. [8] [9]
- Azkue recopiló varios refranes y cuentos en euskera zaraitzu en sus obras de folklore y etnografía vasca. [10] También recopiló una cantidad significativa de palabras locales en su diccionario. [11]
- Koldo Mitxelena estudió a fondo el dialecto desde 1958 en adelante. [12]
- José Estornes Lasa recopiló las historias y pasajes de Zoilo Moso en 1969. [13]
- Koldo Artola ha publicado las grabaciones de audio que grabó entre 1975 y 2003 en Zaraitzu. [14]
Siglo 21
Aitor Arana ha recogido los testimonios de vascoparlantes de Zaraitzu, publicó un diccionario del dialecto en 2001, [15] y el año que viene un libro de gramática. [16] En 2004 publicó una colección de textos y pronunció algunas maldiciones sobre el vasco local del Valle. [2] Cabe mencionar también el trabajo del investigador Iñaki Camino. [17] [18] [19]
Texto
Salazarian | Euskera Estándar (Batua) |
---|---|
Yo Gauerdi da. Errege Karlomagno Aurizperrin dago bere ejerzito guziarekin: zeruan ez da ageri ez ilargirik eta ez izarrik; urruneala su handi batzurek argitzen die mendien artean. Frankoek kantatzen die herrian, Altabizkarreko inguru senti dira otsoen lotsagarrizko ainuriak, uskaldunek txorrosten ditie arte konetan beren dardo eta aizkurak Ibañetako peina eta harrietan. II Antsiarekin Karlomagnok ezin ahal izan du loa bildu beregana; ohatze sahetsean bere pajexko batek leitzen du amoriozko kontu bat; urruntxeago, Erroldan azkarrak garbitzen du bere Durandarte ezpata famatua eta Turpin arzobispo onak errezatzen du Jangoikoaren Ama sanduari. III - Ene pajexkoa - erran zakon Errege Karlomagnok; - zer da gauazko isiltasuna hausten duen arroitu kori? —Jauna, - errespondatu zakon pajeak; - Dira Iratiko, itxasoa beino handiagoko, oihanaren hostoak, haizeak mogiturik. - ¡A! gazte maitea, iduri du hiltzearen oihua eta ene bihotza beldur da. IV Gaua guziz ilun dago. Ez da ageri ez ilargirik eta ez izarrik zeruetan; urruneala su handi batzurek argitzen die mendien artean; frankoak lo daude Aurizperrin; Altabizkarreko inguru otsoak ainuriaz daude eta uskaldunek txorroxten ditie beren dardo eta aizkurak Ibañetako peinetan. V Zer da arroitu kori? - galdegin zuen berriz Karlomagnok, eta pajeak, loak errenditurik, ez zakon kontestatu. - Jauna - erran zuen Erroldan azkarrak; - da mendiko ugaldea, da Andresaroko ardi-saldoen marraka. - Suspiro bat iduri du - erran zuen franko erregeak. - Kala da, Jauna - errespondatu zakon Erroldanek; - Herri konek cerca de egiten du gutaz oritzen denean. VI Antsiarekin Karlomagnok ezin ahal izan du loa bildu beregana; lurra ta zeruak argirik gabe daude; otsoak ainuriaz daude Altabizkarren; uskaldunen aizkurek eta dardoek argitzen die Ibañetako haritzen artean. VII ¡A! - suspiratzen du Karlomagnok. - Ez doket lorik egin; su batek erretzen nu. Zer da arroitu kori? - Eta Erroldanek, loak errenditurik, ez zakon errespondatu. - Jauna —erran zuen Turpin onak; - erreza ezazu, erreza ezazu enekin. Arroitu kori da Uskal Herriko gerla kantua eta egun da gure gloriaren azken eguna. | Yo Gauerdia da. Karlomagno erregea Aurizberrin dago bere armada guziarekin: zeruan ez da ageri ez ilargirik eta ez izarrik; urrunera su handi batzuk argitzen dute mendien artean. Frankoek kantatzen dute herrian, Altabizkarreko inguruan senti dira otsoen lotsagarrizko ainuriak (marrakak) eta euskaldunek zorrozten dituzte arte honetan (bitartean) beren dardo eta aizkorak Ibañetako haitz eta harrietan. II Antsiarekin Karlomagnok ezin ahal izan du loa bildu beregana; ohe (ohatze) saihetsean bere pajexko batek leitzen du amodiozko kontu (istorio) bat; urruntxeago, Erroldan indartsuak garbitzen (xahutzen) du bere Durandarte ezpata famatua eta Turpin arzobispo onak errezatzen dio Jaungoikoaren Ama sainduari. III - Ene pajexkoa - erran zion Errege Karlomagnok; - zer da gauazko isiltasuna hausten duen arroitu hori? - Jauna - errespondatu zion pajeak; - Iratiko, itsasoa baino handiagoko, oihanaren hostoak dira, haizeak mugiturik. - ¡A! gazte maitea, irudi du hiltzearen oihua (heiagora) eta ene bihotza beldur (lotsatzen) da. IV Gaua guziz ilun dago. Ez da ageri ez ilargirik eta ez izarrik zeruetan; urrunera su handi batzuk argitzen dute mendien artean; frankoak lo daude Aurizberrin; Altabizkarreko inguruan otsoak ainuriaz (marrakaz) daude eta euskaldunek zorrozten dituzte beren dardo eta aizkorak Ibañetako haitzetan. V Zer da arroitu hori? - galdegin zuen berriz Karlomagnok, eta pajeak, loak errenditurik (harturik), ez zion errespondatu. - Jauna —erran zuen Erroldan indartsuak; - mendiko ugaldea da, Andresaroko ardi saldoen marraka da. - Suspirio bat irudi du - erran zuen errege frankoak. - Hala da, Jauna - errespondatu zion Erroldanek; - Herri honek negar egiten du gutaz oroitzen (ohartzen) denean. VI Antsiarekin Karlomagnok ezin ahal izan du loa bildu beregana; lurra ta zeruak argirik gabe daude; otsoak ainuriaz (marrakaz) daude Altabizkarren; euskaldunen aizkorek eta dardoek argitzen dute Ibañetako haritzen artean. VII A! - suspiratzen du Karlomagnok. - Ez dezaket lorik egin; kalenturak (sukarrak) erretzen (izekitzen) nau. Zer da arroitu hori? - Eta Erroldanek, loak errenditurik (harturik), ez zion errespondatu. - Jauna —erran zuen Turpin onak; - erreza ezazu, erreza ezazu enekin. Arroitu hori Euskal Herriko gerla kantua da eta egun gure gloriaren azken eguna da. VIII Eguzkiak argitzen ditu mendiak. Irabazirik Karlomagno ihesi joaten da “bere pluma beltz eta bere kapa gorriarekin”. Haurrak eta emazteak dantzatzen dira kontentuz beterik Ibañetan. Kanpokorik ez da ja Euskal Herrian eta menditarren irrintziak zeruetaraino igaten dira. |
Referencias
- ^ "Ekialdeko nafarra (Euskalkia)" . Ahotsak.com .
- ↑ a b Arana, A (2004). Nafarroako Euskalkiak. Zaraitzuera. Irakurgaiak , Hiria Liburuak, (2004). ISBN 84-9797-013-6
- ^ Satrustegi, JM (1987). Euskal testu zaharrak , Euskaltzaindia. ISBN 84-85479-41-6 .
- ^ Satrustegi, JM (1992). "Zaraitzuko euskararen lekukoak" , Luis Villasanteri Omenaldia. Iker, 6 años , Euskaltzaindia.
- ↑ Bonaparte, LL (1872). Études sur les trois dialectes basques del vallées d'Aezcoa, de Salazar et de Roncal, tels qu'ils sont parlés à Aribe, à Jaurrieta et à Vidangoz , Louis-Lucien Bonaparte.
- ^ Pagola, RM; Iribar, I eta Iribar, JJ (1997). Bonaparte ondareko eskuizkribuak - zaraitzera Archivado el 29 de junio de 2009 en la Wayback Machine , Deustuko Unibertsitatea (Deiker), Euskal Ikaskuntzen Institutua. ISBN 84-7485-539-X
- ^ Campion, A (1971). Orreaga. Balada escrita en el dialecto guipuzcoano, acompañada de versiones a los dialectos bizcaino, labortano y suletino y de diez y ocho variedades dialectales de la region bascongada de Nabarra desde Olazagutia hasta Roncal , Edición separada de La Gran Enciclopedia Vasca, pág.101.
- ^ Larrea, JM eta Diez de Ultzurrun, P (1985). Nafarroako euskal idazleak (I) . Pamiela. ISBN 84-7681-032-6 .
- ^ Barandiaran, A (1996). Iruñeko Udalaren Literatur lehiaketak (1882-1928) , Iruñeko Udala. ISBN 84-89590-61-3 .
- ^ Azkue, RM (1989). Euskalerriaren Yakintza. Literatura popular del País Vasco , Euskaltzaindia y Espasa Calpe. ISBN 84-239-2550-1 .
- ^ Azkue, RM (1969). Diccionario vasco-español-frances (repr. Facsimil) , La Gran Enciclopedia Vasca. ISBN 0-7859-0952-4 .
- ^ Mitxelena, K (1967). Notas fonologicas sobre el salacenco , ASJU, 1.
- ^ Estornes, J (1985). Zoilo'ren uzta. La cosecha de Zoilo , Fontes Linguae Vasconum (FLV) , 45.
- ↑ Artola, K (2002-2005). "Zaraitzuera aztertzeko ekarpen berriak" (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 eta 10) , Fontes Linguae Vasconum (FLV) , 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 98 , 99 eta 102.
- ^ Arana, A (2001). Zaraitzuko Hiztegia , Nafarroako Gobernua eta Hiria Liburuak. ISBN 84-235-2144-3 .
- ^ Arana, A (2002). Zaraitzuko Uskara. Zaraitzuera ikasteko liburua , Nafarroako Gobernua eta Hiria Liburuak. ISBN 84-95765-26-8
- ^ Camino, I (1997). Aezkoako euskararen azterketa dialektologikoa , Nafarroako Gobernua. ISBN 84-605-6722-2 .
- ^ Camino, I (1998) Nafarroako Hizkerak [ enlace muerto permanente ] . Udako Euskal Unibertsitatea. ISBN 84-86967-92-9 .
- ^ Varios artículos de la revista Fontes linguae vasconum: Studia et documenta